Poradnik dla opiekunów osób niesamodzielnych

PORADNIK DLA OPIEKUNÓW OSÓB NIESAMODZIELNYCH

Praktyczne wskazówki dotyczące pielęgnacji osób niesamodzielnych

Porady pielęgnacyjne

Jak rozmawiać z osobą niesamodzielną aby uzyskać zamierzony skutek

 

 

Dobra opieka nad osobami niesamodzielnymi powinna być wielowymiarowa.

Co jest niezbędne osobie niesamodzielnej ?

Do podstawowych potrzeb zaliczamy:

Potrzeby fizjologiczne:

• Musimy zapewnić podopiecznemu możliwość jedzenia i picia, załatwiania potrzeb fizjologicznych, higieny i ciepła. Dotyczy to zwłaszcza podopiecznych w cięższym stanie fizycznym lub psychicznym, na przykład przy stomii, inkontynencji, chorych leżących lub cierpiących na chorobę otępienną. Seniorzy w lepszej kondycji także potrzebują pomocy w tym zakresie, polega ona na: dostarczeniu zakupów, przygotowaniu posiłku, sprzątaniu i dbaniu, żeby dom był przewietrzony i ciepły.

Potrzeby bezpieczeństwa:

• Podopieczny, żeby czuć się bezpiecznie, musi mieć zapewnioną opiekę medyczną, pielęgniarską i opiekuńczą. Powinien wiedzieć, że w razie wystąpienia problemów zdrowotnych lub innych, zawsze, bez względu na porę dnia i nocy, jest ktoś, kto mu pomoże.

 

Pomimo że wszystkie te procesy postępują zazwyczaj powoli, to jednak po pewnym czasie dostrzegamy je ze zdwojoną siłą. Najczęściej organizm mając mniejszą możliwość obrony, poddaje się chorobie. Wśród ludzi starszych częściej występują takie schorzenia jak: nadciśnienie i choroba wieńcowa, cukrzyca, nowotwory, demencja, choroba Alzheimera, choroby neurologiczne, reumatyzm i osteoporoza. Starzenie się ma znaczący wpływ na stan fizyczny i psychiczny człowieka. Często trudno seniorowi pogodzić się ze zmianami, jakie zachodzą w nim samym i w otoczeniu. Zwłaszcza, gdy następują w jego życiu radykalne i nagłe zmiany, może wtedy zapaść na depresję, która prowadzi do utraty chęci do życia, a w konsekwencji do szybszego starzenia się. Dlatego w chwilach trudnych powinniśmy otoczyć szczególną opieką nawet tych, którzy na pozór są w dobrej kondycji psychicznej i wydają się być zdrowi.

 

 

Praktyczne wskazówki dotyczące pielęgnacji osób niesamodzielnych

 

Chory przestaje w pewnym momencie odczuwać potrzebę dbałości o swój wygląd, a wiele osób wręcz nie chce się myć.

Bardzo więc ważna jest taktowna i zręczna pomoc bliskiej mu osoby. Należy dbać, by osoba niesamodzielna miała umyte włosy, odpowiednio ostrzyżone i uczesane. Jeśli umiemy, możemy strzyc sami. Jeśli zaś nie, to warto z naszym bliskim chodzić do fryzjera, a jeżeli to możliwe – wzywać fryzjera do domu. Dobrze byłoby, jak długo to możliwe, nie rezygnować z wcześniejszych przyzwyczajeń naszego Podopiecznego, dotyczących dbałości o swój wygląd (typ fryzury, makijaż, paznokcie itp.).

Mycie głowy, szczególnie w późniejszym okresie choroby, jest dość trudne i należy wypróbować, jaki sposób będzie dla naszego Podopiecznego najmniej stresujący. Można więc myć głowę w czasie kąpieli w wannie, ale dobrze jest poprosić drugą osobę o obecność i ewentualną pomoc, gdyż może np. przestraszyć się, zachłysnąć wodą lub osunąć się do niej.

W przypadku chorych mężczyzn należy zadbać, by byli ogoleni. Na początku choroby golą się sami, najlepiej golarką elektryczną. W dalszym etapie choroby trzeba golić już samemu, ale w takich momentach, gdy jest w lepszej kondycji psychicznej w ciągu dnia.

Bardzo ważny jest stan uzębienia . Prawidłowe żucie pokarmów pozwala na uniknięcie wielu problemów gastrycznych. Utrzymywanie zębów chorego w czystości daje lepsze samopoczucie i umożliwia uniknięcie wielu chorób, powodowanych przez zepsute zęby czy chore dziąsła. Należy zadbać, by nasz Podopieczny mył zęby – najpierw sam, potem przy naszej pomocy. Często dobrze jest samemu myć zęby przy chorym, gdyż będzie nas naśladował. Chore uzębienie grozi bólem i stresem, a nam dużym kłopotem. Należy więc regularnie odwiedzać dentystę, jak długo będzie to możliwe, i koniecznie, dopóki  w miarę dobrze to zniesie, wykonać wszystkie niezbędne zabiegi – usunięcie zębów chorych, zrobienie odpowiednich nakładek, mostków czy protezy.

Jeżeli chory używa protezy, trzeba uważać, by jej nie uszkodził. Koniecznie dopilnuj, aby zakładał i zdejmował ją przy Tobie. Może się bowiem zdarzyć, że założy ją odwrotnie i się skaleczy. Przy dużym zaawansowaniu choroby chory może odmówić noszenia protezy. Nie należy go wtedy do tego zmuszać, ale próbować delikatnie namawiać do jej ponownego założenia. Z czasem trzeba będzie w ogóle z niej zrezygnować.

Jeżeli chory ma kłopoty ze słuchem musimy zadbać, by miał odpowiedni aparat słuchowy i używał go, jak długo się da (może również odmówić noszenia go). Dźwięki, a szczególnie muzyka, są dla chorego bardzo istotne. Nie słysząc, bądź źle słysząc, nasz Podopieczny może dużo szybciej „zamknąć się w swoim świecie” i wpaść w głębokie otępienie.

To samo dotyczy wzroku. Należy zawczasu zadbać o to, by  miał odpowiednie okulary i by ich nie uszkodził. Gdy osoba niesamodzielna źle widzi, może to powodować nasilenie lęku i omamy wzrokowe.

Mycie i kąpiel to czynności stanowiące duży problem dla naszych chorych i ich Opiekunów. Wiążą się one z wykonywaniem szeregu czynności, których chory umysł nie pojmuje. Dobrze jest, gdy można chorego raz dziennie umyć pod prysznicem, a przynajmniej raz na kilka dni wykąpać w wannie.

Niektórzy chorzy bardzo lubią kąpiel – inni, niestety, często nie chcą wejść do wanny, płaczą lub wykazują agresję. W takich przypadkach należy dołożyć wszelkich starań, by ten przykry dla nich moment jakoś uprzyjemnić oraz aby Podopieczny nie był rozdrażniony. W łazience musi być ciepło, wanna też powinna być ciepła. Wszystko trzeba robić spokojnie i bez pośpiechu, w miłej atmosferze. Dobrze jest też przyzwyczaić osobę niesamodzielną, by robił wszystkie czynności rutynowo, o tej samej porze i w tej samej kolejności.

Jeżeli osoba niesamodzielna bierze  prysznic , należy myjąc go, jednocześnie trzymać, by nie poślizgnął się i nie wywrócił, mata przeciwpoślizgowa i uchwyty na ścianie są wtedy bardzo przydatne.  Woda nie powinna być zbyt gorąca.  Jeśli podopieczny jest bardzo ciężki lub trudno mu się poruszać, należy koniecznie poprosić drugą osobę o pomoc. Bardzo uważnie trzeba pomagać choremu przy wychodzeniu z wanny i z pod prysznica, gdyż właśnie wtedy zdarza się wiele wypadków.

Można też osobę niesamodzielną myć w pozycji siedzącej na specjalnej ławeczce umocowanej na wannie lub specjalnym krzesełku pod prysznic. Należy pomóc mu też przy wycieraniu się i wkładaniu piżamy lub ubrania dziennego.

Naszego bliskiego można również umyć gąbką, posadziwszy go na krześle czy wózku na kółkach, w łazience czy nawet w pokoju, położywszy na podłodze ceratę. Osobę leżącą, której nie można przenieść do wanny, myje się w łóżku. Podczas mycia czy kąpieli należy zwrócić szczególną uwagę na intymne części ciała, gdyż jakiekolwiek uszkodzenie skóry w tych miejscach może być dla chorego bardzo bolesne i trudne do wyleczenia.

Jak ubierać chorego?

Opiekunowie często się dziwią, że ich bliski nie potrafi wykonać prostej, wydawałoby się, czynności, np. włożenia butów, skarpetek, bielizny. Nie wiedząc jeszcze, że mamy do czynienia z chorobą Alzheimera, pokrzykujemy, poprawiamy, Osobie niesamodzielnej coraz trudniej przychodzi wykonanie rutynowych czynności. Z czasem trzeba go już ubierać, gdyż sam zupełnie nie może dać sobie z tym rady. W początkowych stadiach choroby Alzheimera czy innych zespołach otępiennych nasi Podopieczni na ogół samodzielnie dbają o swą higienę. Z czasem tracą tę umiejętność i niezbędna jest nasza pomoc. Pamiętajmy, że wygląd zewnętrzny naszego chorego świadczy o nas, a w szczególności o naszym poziomie kultury oraz jakości naszej opieki. Dlatego też należy zawsze starać się, by nasz Podopieczny w każdej sytuacji wyglądał czysto i schludnie.

 

Porady pielęgnacyjne

 

U osób starszych odpowiednia pielęgnacja jest kluczowa dla troski o ich zdrowie i komfort. Prawidłowa higiena jest bardzo ważna, ponieważ przy jej nieprzestrzeganiu mogą rozwinąć się różne choroby skóry, pojawić się zakażenia, czy po prostu choremu może towarzyszyć nieprzyjemny zapach.

Osoby sprawne biorą za pewnik codziennie umyte włosy czy prysznic, ale osobom starszym czy chorym, te na pozór zwykłe i łatwe czynności przysparzają wielu kłopotów. Wystarczy pomyśleć o liczbie chorób, na które cierpią nasi rodzice czy dziadkowie, o tym, że nie mają już tyle sił, co kiedyś.  Dlatego przedstawiam kilka pomysłów i porad, które pomogą pomóc osobom niesamodzielnym z higieną

Skóra jest największym organem naszego ciała. U osób starszych jest ona bardzo delikatna, wrażliwa na ucisk i pocieranie. Dodatkowo u osób starszych jest wiele fałdek i załamań. Skórę należy myć delikatnymi środkami przeznaczonymi dla osób starszych takimi jak np. kremowy żel do mycia ciała z wygodną pompką lub pianka do ciała myjąco -pielęgnująca  ( Seni Care, Menolind itp.)  , a po kąpieli załamania można smarować specjalnymi kremami czy maściami na odparzenia np. z tlenkiem cynku , argininą oraz olejkami pielęgnacyjnymi (Molicare, Seni Care itp.) Zwróćmy uwagę, aby osoba starsza myła również te trudno dostępne miejsca, co przeciwdziała wystąpieniu zakażeń i przykremu zapachowi.

Warto też zaznaczyć, że nasz podopieczny nie będzie miał ochoty na  prysznic czy kąpiel codziennie. Skórę pod pachami i w okolicach pachwin można przemywać wilgotną szmatką lub specjalnymi nawilżanymi chusteczkami maxi 3w1 które myjąc jednocześnie łagodzą podrażnienia i wspomagają ochronę skóry ( Seni Care , Menolind itp.)

Na rynku dostępne są produkty do mycia bez wody. Produkty nie wymagające spłukiwania wodą stanowią doskonałe uzupełnienie tradycyjnej toalety ciała, skracają czas pielęgnacji, zapewniając jednocześnie odpowiednie oczyszczenie i nawilżenie skóry chorego, szampon w piance do mycia włosów, krem myjący 3w1 (Seni Care itp.)

Zęby i jama ustna mogą przysparzać naszym podopiecznym problemów, które wynikają z posiadanych chorób, np. cukrzycy, osteoporozy czy stosowanego leczenia, w tym chemioterapii. Sprzyjają one wysychaniu jamy ustnej, owrzodzeniom, wystąpieniu pleśniawek i grzybicy. Bardzo ważne jest więc codzienne delikatne szczotkowanie zębów i języka. Warto też polecić osobie starszej specjalne płyny do płukania jamy ustnej. Ponieważ trzymanie małego uchwytu szczoteczki bolącymi palcami jest problematyczne, warto np. owinąć uchwyt dodatkową szmatką , warto zakupić elektryczną szczoteczkę która ma bardziej poręczny uchwyt.

 Pamiętajmy, że osoby starsze mają przytępiony zmysł smaku i węchu i nie zawsze czują, że pora na zmianę ubrań. Dodatkowo problem staje się uciążliwy, jeśli osoba starsza cierpi na nietrzymanie moczu. Nasz bliski może używać wkładek lub majtek chłonnych lub pieluchomajtek dla osób dorosłych  o różnym stopniu chłonności np. firma Seni Care stopień chłonności oznaczyła kolorami które są łatwe do zapamiętania dla opiekunów osób niesamodzielnych. Tak samo umieszczone paski na zewnętrznej stronie pieluchomajtek informują opiekuna o tym czy pampersa trzeba już wymienić, bez zbędnego denerwowania podopiecznego.

 

 

Jak rozmawiać z osobą niesamodzielną aby uzyskać zamierzony skutek.

 

Jakie znaczenie ma komunikacja?

Porozumiewanie się z innymi stanowi zasadniczy element naszego codziennego funkcjonowania. Komunikowanie naszych potrzeb, życzeń i uczuć jest niesłychanie istotne, nie tylko dla poprawienia jakości naszego życia, ale przede wszystkim dla zachowania naszego poczucia tożsamości.

Osoby niesamodzielne mające trudności z komunikowaniem się, należy przede wszystkim zachęcać do porozumiewania się, wykorzystywać ich sposób komunikacji zmieniony przez chorobę. Należy pozwolić im komunikować się w taki sposób, jaki najbardziej im odpowiada i nie zaburza istotnie ich funkcjonowania w społeczności. Mówiąc o porozumiewaniu się mamy zazwyczaj na myśli mowę, ale przecież proces komunikacji to coś więcej niż tylko słowa.

Większość naszych przekazów, komunikatów ma formę niewerbalną i odbywa się za pomocą gestów, mimiki twarzy oraz dotyku. Taka forma komunikacji jest szczególnie istotna w przypadku chorych z zespołem otępiennym, którzy mają trudności z mówieniem. Co więcej, należy zdawać sobie sprawę, że jeżeli chory zachowuje się w sposób szczególnie trudny dla Opiekuna, może to oznaczać, że próbuje mu coś zakomunikować.

Mówiąc o komunikacji, a w szczególności o tym, jak skutecznie komunikować się z osobami chorymi . Należy na początku zaznaczyć, że zaburzenia komunikacji są objawem znaczącym w przebiegu  zespołów otępiennych. Wczesną oznaką zaburzeń językowych u osób z otępieniem są trudności ze „znalezieniem słów”, zwłaszcza nazw przedmiotów. Chory może je zastępować niewłaściwymi słowami lub zapominać całkowicie, co chciał powiedzieć. Może nadejść moment, kiedy chory nie będzie w stanie mówić. Nasz bliski nie będzie pamiętał nie tylko nazw przedmiotów, ale będzie także zapominał imiona bliskich mu osób.

Typowym objawem otępienia jest mylenie osób ze swojego otoczenia. Niestety jest to konsekwencja utraty pamięci. Trudności z porozumiewaniem się mogą być bardzo przykre i frustrujące zarówno dla chorego, jak i dla jego bliskich, czyli rodziny i Opiekunów. Istnieje jednak wiele wskazówek i praktycznych podpowiedzi, które przychodzą z pomocą zarówno nam jak i naszemu Podopiecznemu.

 

Jak komunikować się z chorym wykazującym zaburzenia mówienia i rozumienia?

Istnieją zasady, których Opiekunowie osób cierpiących na choroby otępienne powinni przestrzegać w codziennym funkcjonowaniu, by proces komunikacji jak najdłużej przebiegał płynnie. Będzie to miało również istotny wpływ na jakość ich wzajemnych relacji.

 

• Życie rodzinne powinno być kontynuowane możliwie normalnie. Dla osoby z zespołem otępiennym, mającej kłopoty z pamięcią i komunikacją, świadomej swoich trudności, poczucie bezpieczeństwa jest bardzo istotne.
• Gdy chory ma problemy ze zrozumieniem twojego przekazu pomagaj sobie gestami.
• Gdy zaobserwujesz, że Podopieczny ma problem ze zrozumieniem, spowolnij mowę, mów spokojnie, krótkimi, prostymi zdaniami.
• Nazywaj wszystkie przedmioty codziennego użytku, przedmioty w zasięgu oka.
• Nazywaj, komentuj czynności, które wykonujesz, np. robię herbatę, wsypuję cukier, mieszam łyżeczką, kroję chleb itp.
• Używaj pytań zamkniętych, np. „Chce Pan/Pani iść do toalety?”
• Nie przerywaj mu, gdy chce coś powiedzieć.
• Pozwól mu popełniać błędy w mówieniu, ponieważ zbyt częste i natarczywe poprawianie go sprawi, że przestanie mówić.
• Zastępuj chorego w mówieniu tylko wówczas, gdy jest to absolutnie konieczne.
• Nie stawiaj wymagań językowych, którym nie jest w stanie sprostać, nie oczekuj od Podopiecznego tych samych umiejętności co przed chorobą.
• W zależności od aktualnych możliwości chorego śpiewaj, nuć z chorym jego ulubione piosenki, słuchaj ulubionych nagrań.
• Zwróć uwagę na mowę ciała chorego.
• Spróbuj wyobrazić sobie, jak świat może przedstawiać się z punktu widzenia chorego.
• Staraj się mówić wyraźnie i spokojnie, unikaj podnoszenia głosu czy używania ostrego tonu, ponieważ może to budzić niepokój chorego, nawet jeśli nie rozumie on znaczenia usłyszanych słów.
• Przetwarzanie informacji trwa dłużej u chorego, dlatego trzeba mu dać odpowiednio więcej czasu. Nie ponaglaj go, gdyż sprawi to, że chory poczuje się pod presją.
• Nie zmuszaj chorego do podejmowania skomplikowanych decyzji. Zbyt duża liczba wyrazów na raz powoduje dezorientację i frustrację.
• Jeżeli chory nie rozumie, co się do niego mówi, staraj się wyrazić tę informację w inny sposób, a nie powtarzaj w kółko tego samego przekazu.
• Humor często zbliża chorego i Opiekuna oraz rozładowuje sytuację. Spróbuj pośmiać się razem z chorym z nieporozumień i pomyłek.
• W miarę postępu choroby rzeczywistość może się zacząć mieszać z fikcją. Jeżeli chory powie coś, co ewidentnie nie jest prawdą, nie powinniśmy mu kategorycznie zaprzeczać, ale starać się okrężną drogą wybrnąć z sytuacji. Na przykład, jeśli chory powie „Muszę już iść, bo mama na mnie czeka”, możesz powiedzieć „Mama zawsze na ciebie czekała, prawda?”.

Umiejętność słuchania

• Staraj się uważnie słuchać chorego i zachęcaj go do mówienia.
• Jeżeli chory ma trudności ze znalezieniem właściwego słowa lub dokończeniem zdania, poproś go, aby spróbował powiedzieć, o co mu chodzi innymi słowami, uważnie go słuchaj i staraj się odpowiednio interpretować sygnały zawarte w jego wypowiedzi.
• W przypadku trudności ze zrozumieniem mowy chorego spróbuj się domyślić, o co mu chodzi na podstawie posiadanej o nim wiedzy, zawsze jednak pytaj chorego, czy go dobrze zrozumiałeś.
• Jeżeli chory jest smutny, pozwól mu na wyrażenie swoich uczuć i nie staraj się go na siłę rozweselić, czasem wystarczy go wysłuchać i okazać mu zainteresowanie oraz życzliwość.
• Skupianie uwagi chorego
• Staraj się skupić uwagę chorego przed przystąpieniem do komunikacji.
• Zadbaj o to, aby chory dobrze cię widział.
• Staraj się nawiązać z chorym kontakt wzrokowy; pomoże mu to w skupieniu uwagi na rozmówcy.
• Do minimum ogranicz zakłócenia takie jak radio, telewizor, czy rozmowy innych osób.

Mowa ciała

• Pamiętaj, że chory z otępieniem jest zdolny do odczytywania mowy ciała rozmówcy, gwałtowne ruchy czy napięty wyraz twarzy mogą wzbudzić niepokój chorego i utrudnić porozumiewanie się.
• Staraj się zachować spokój i nie zmieniaj miejsca podczas rozmowy, gdyż dla chorego jest to sygnał, że go uważnie słuchasz i się nie niecierpliwisz.
• Nie stawaj nad chorym, gdy coś do niego mówisz, ponieważ może to budzić u niego niepokój i wręcz uczucie zastraszenia. Pochyl się, tak aby się znaleźć poniżej poziomu oczu chorego. W ten sposób chory poczuje, że panuje nad sytuacją.
• Jeżeli chory ma kłopoty z przypomnieniem sobie słów, staraj się „wsłuchać” w jego mowę ciała, wyraz twarzy, gdyż postawa i gestykulacja często w jasny sposób sygnalizują uczucia chorego.

Kontakt fizyczny

• Nawet jeżeli prowadzenie rozmowy staje się coraz trudniejsze, kontakt fizyczny i czułość mogą pomóc w utrzymaniu bliskiej więzi z chorym i zapewnieniu mu poczucia akceptacji.
• Swoją życzliwość i czułość możesz wyrazić poprzez użycie odpowiedniego tonu głosu i dotyku.
• Czasem wystarczy potrzymać chorego za rękę lub pogłaskać go po dłoni, by poczuł się lepiej, nie lekceważ znaczenia takich gestów.

Okazywanie szacunku

• Nie traktuj chorego w sposób infantylny i nie rozmawiaj z nim tak, jakby był małym dzieckiem, nawet jeżeli nie rozumie, co się do niego mówi, nikt nie lubi być w ten sposób traktowany.
• Staraj się włączać chorego do rozmów z innymi. Włączenie do grup pozwala choremu na zachowanie poczucia tożsamości oraz pozwala to także na ochronienie go przed przytłaczającym poczuciem izolacji i wykluczenia.
• Łatwo jest ulec pokusie mówienia o chorym tak, jak gdyby go obok nas nie było, zwłaszcza gdy chory nie reaguje na nasze wypowiedzi. Nie powinniśmy jednak chorego w ten sposób ignorować, ponieważ pogłębi to jego uczucie izolacji, frustracji i przygnębienia.

W każdy możliwy sposób udowadniaj osobie starszej jak bardzo jest dla Ciebie ważna!